Brotherhood Enterprise: “Via onze foodtruck begeleiden we ex-gedetineerden naar een job”

Van Kortrijk afkomstig en op een missie, dat is Khalid Qnioun (28). Via zijn organisatie ‘Brotherhood Enterprise’ wil hij de terugval kans van ex-gedetineerden sterk doen dalen door hen naar een duurzame job te begeleiden. Momenteel doet hij dat via zijn food truck die deze zomer te vinden was op de Zomerfabriek in Antwerpen, op de ULB en de VUB en op de Gentse Feesten. Brotherhood Enterprise is dus meer dan alleen catering: "België kent geen enkele nazorg organisatie die zich specifiek richt op ex-gedetineerden, dat is hallucinant."

Interview door Flore De Pauw

Nog voor de oprichting van Brotherhood Enterprise werkte u reeds met gedetineerden. Hoe kwam u in die sector terecht?

Ik groeide op in een milieu waar meer dan eens normoverschrijdend gedrag plaatsvond en dat fascineerde me. “Waarom stellen mensen normoverschrijdend gedrag?”, was een vraag die ik me vaak stelde. Vanuit die interesse besloot ik de studie ‘Public Safety’ aan te vatten in Hogeschool Vives Kortrijk, tevens mijn thuisbasis. In teken van die studie trok ik op mijn 22e naar Zuid-Afrika waar ik een re-integratie project zou leiden met 250 gedetineerden.

Wat ik toen nog niet wist, was dat ik te maken had met leden van The Numbers Gang, zware criminelen met een reputatie. Hoe dan ook: dat project verliep vlot en wordt tot op de dag van vandaag onderhouden door de gedetineerden zelf. Dat was het moment waarop ik besefte dat het gevangeniswezen mijn sector zou worden.

Brotherhood Enterprise ontstond officieel in 2017. Hoe zag uw organisatie het licht?

Het idee van Brotherhood Enterprise broedt al lang, maar sinds 2017 bestaan we dus ook op papier. Hoe het allemaal begon? Na mijn bachelor begon ik een master in Bestuursmanagement. Ik kom namelijk uit een familie van ondernemers en de ondernemersgeest zit dan ook in mijn bloed. Tijdens mijn studies was ik al bezig met het idee van een nazorg organisatie en daarom keerde ik na het behalen van mijn master terug naar Zuid-Afrika. De bedoeling was een wereldreis te doen en op mijn weg verschillende gevangenissen te bezoeken.

Dat plan liep anders dan voorzien: ik ving de aandacht van twee Amerikanen die me een job aanboden bij de grootste nazorg organisatie van Amerika: het Center for Employment Opportunities (CEO). Ik zag dat de werkwijze van het CEO succes oogstte: het terugval cijfer werd daar gereduceerd met 22%! Het verschil tussen de Amerikaanse en Belgische context qua misdrijven verschilt uiteraard. In Amerika heb je te maken met gangs en meer georganiseerde misdaad terwijl dat in België zeldzaam is. Daarom ging ik samen zitten met deskundigen en andere sociale organisaties zoals de VDAB, Vokans vzw. Samen dachten we na over een holistische aanpak die zou passen in de Belgische context.

Brotherhood Enterprise bestaat nu een jaar en krijgt op dit moment nog geen subsidies. Hoe werkt Brotherhood Enterprise vandaag?

Het idee van Brotherhood Enterprise bestaat al sinds 2014 maar sinds 2017 bestaan we officieel. Officieel zijn we inderdaad een jong project en moeten we het zonder subsidies en fondsen doen. Ikzelf verdien geen cent aan dit project. Het mag voor sommigen gek klinken, maar ik heb het er voor over. Ik geloof in de effectiviteit van onze werkwijze, alleen het beleid moet nog mee. Brotherhood Enterprise draait daarom vandaag als piloot-project. We werken met een beperkt aantal werknemers, maar ons doel is om tegen 2022 in alle grootsteden actief zijn. Het zou dan de bedoeling zijn om met onze werking wekelijks Belgische ex-gedetineerden te begeleiden naar een full-time job.

Hoe ziet Brotherhood Enterprise’s ideale werkwijze er dan concreet uit?

Het begint met een intakegesprek waarop een oriëntatieweek volgt waarin een spoedcursus gegeven wordt over verschillende onderwerpen: solliciteren, anger-management, rollenspelen en ga zo maar door. Na die oriëntatieweek volgt een werkperiode van zes maand. De ex-gedetineerden werken drie à vier dagen per week, worden dagelijks beoordeeld en krijgen een markt conform loon. Tegelijk beschikken ze ook over loopbaan en psychosociale begeleiding.

De bedoeling is om hen gedurende die zes maand job ready te verklaren. Bij sommige personen duurt dat inderdaad een half jaar, andere zijn al na een paar maand klaar voor vaste job buiten het kader van brotherhood enterprise. We blijven hen opvolgen tot twee jaar na hun tijd bij Brotherhood Enterprise. Momenteel zijn we de samenwerking aangegaan met Vokans vzw voor loopbaanbegeleiding en arbeidsbemiddeling, maar in de toekomst wordt Brotherhood Enterprise helemaal zelfvoorzienend. Vanzelfsprekend hebben we daar middelen voor nodig die vandaag helaas nog ontbreken.

Op jullie site is te lezen dat 57,6% van de Belgische veroordeelden terugvalt binnen de twee jaar en dat een gevangene de samenleving €127 per dag kost. Als maatschappij lijkt het daarom aantrekkelijk om zoveel mogelijk mensen uit de gevangenis te houden. Waarom zijn de Belgische cijfers dan zo hallucinant hoog?

België is een bureaucratisch land en het is heel ingewikkeld om innovatieve projecten te lanceren terwijl men daar, in Nederland bijvoorbeeld, veel meer voor open staat. Ook in Amerika kan je zien dat alternatieve aanpakken omarmd worden en ook werken. Heel wat onderzoek bewijst ook dat tewerkstellingsmaatregelen in combinatie met sociale begeleiding de meest effectieve aanpak tot succesvolle re-integratie vormen. Wat vooral opvalt is dat er in België geen enkele nazorg organisatie bestaat die zich specifiek richt op ex-gedetineerden. Dat vind ik is hallucinant.

Let wel, het gaat niet over de begeleiding van gedetineerden binnen de gevangenismuren maar puur over de nazorg, m.a.w. het voorkomen van terugval. Er wordt in België meer ingezet op re-integratie tijdens de straf uitzitting dan erna, terwijl die laatste categorie van cruciaal belang is. Ik ben trouwens niet de enige die dit tekort opmerkt, dit feit beamen alle sociale organisaties. Als ik met mijn project presenteer voor ambtenaren en sociale actoren, schrikken ze zelf dat er tot op de dag van vandaag geen enkele aanpak bestaat voor ex-gedetineerden. Brotherhood Enterprise is nog niet eens een start-up verhaal, we fungeren nu als pilot-project. Desondanks worden we overstelpt met brieven, mails en berichten van ex-gedetineerden en reclasseringsambtenaars die smeken om onze begeleiding. Vandaag hebben we daar helaas nog niet genoeg middelen voor, maar we zien dat de vraag enorm groot is.

Waarom bestaan er dan geen begeleidingsprogramma’s voor ex-gedetineerden hier in België?

Ten eerste zijn gedetineerden en ex-gedetineerden geen sexy onderwerp. Politici scoren er geen stemmen mee en daarmee ligt het publieke debat rond ex-gedetineerden stil. Alleen wanneer er incidenten plaatsvinden zoals de schietpartij in Luik leeft het debat heftig op (In mei schoot een gevangene op penitentiair verlof twee agentes en een voorbijganger dood, n.v.d.r.). Na dat incident besloot minister voor justitie Koen Geens om geen verlengd penitentiair verlof (Een gedetineerde met recht op penitentiair verlof wisselt een week in de gevangenis af met een week thuis, n.v.d.r) toe te kennen en zo een groep mensen kansen tot re-integratie te ontnemen. Die beslissingen is nu definitief: er wordt geen verlengd penitentiair verlof meer toegekend.

Ten tweede wordt in België veel meer afgewacht dan in andere landen, zelfs in vergelijking met Nederland liggen ons terugval cijfers hoger. De situatie in de gevangenis is ook niet optimaal. Zo moeten gevangen die een korte straf uitzitten (tot maximum drie jaar) geen reclasseringsplan krijgen. Dat wil zeggen dat zelfs moest onze organisatie groeien, we nog steeds zo’n 30% tot 40% van de gevangenen moeilijk zouden kunnen bereiken omdat zij geen verplichte begeleiding tot re-integratie moeten volgen. Het terugval cijfer bij kortgestraften is dan ook 70%.

Wat is uw mening over het pilootproject met transitie huizen dat er in 2019 komt? (nvdr: transitie huizen zijn kleinschalige detentie huizen waar gedetineerden het laatste deel van hun straf uitzitten om zo tot een meer succesvolle re-integratie te komen.)

Ik sta er heel positief tegenover. De transitie huizen zijn een project van Hans Claus, de gevangenisdirecteur van Oudenaarde. Wij als organisatie staan alleen maar positief tegenover organisaties die de nadruk leggen op nazorg, zolang het aanbod maar kwalitatief is. Transitie huizen zijn zeer nuttig omdat ze de drempel verlagen met de samenleving na detentie. Voor Brotherhood Enterprise zijn transitie huizen extra interessant omdat er mogelijkheden tot geïntegreerd samenwerken ontstaan. De bewoners van de deze huizen moeten letterlijk de transitie of overstap naar de maatschappij maken. Dat doen ze door middel van samenleven, werk zoeken en leren omgaan met administratie. Dat werkluik bieden wij, dus er zijn zeker en vast samenwerkingsmogelijkheden.

Deze zomer zorgden jullie voor catering op de Zomerfabriek, op de Gentse Feesten en op de VUB en ULB. Zijn klanten soms wantrouwig?

Absoluut niet! Mensen houden blijkbaar van het idee van sociale ondernemingen. Zo hebben we een samenwerkingsakkoord bereikt met stad Brussel en gemeente Ixelles die ervoor zorgt dat we voor de universiteiten een standplaats kunnen krijgen. Onze foodtruck stond al op de VUB en ULB. Nu zullen we in het weekend zullen ook te vinden zijn op de markten op Flagey en in de refter van van KdG Campus Zuid in Antwerpen. De bedoeling is om op nog meer plaatsen aanwezig te zijn en ook om ons tewerkstellingsaanbod te verbreden. Zo willen we niet enkel focussen op horeca maar gaan we in de toekomst ook voor groenonderhoud, renovatieprojecten, industriële reiniging en ga zo maar door.

Op dit moment bieden foodtrucks een ideale werkomgeving om onze werknemers job-ready te maken. Ze staan samen in een busje en moéten wel samenwerken. Dat recept blijkt te werken. Bovendien zijn mensen gewoon liefhebbers van onze keuken. Ons vlees is onbewerkt, we kruiden het zelf, we maken verse sauzen en alles is biologisch. Wanneer we dan vertellen dat we een re-integratie project zijn voor ex-gedetineerden zijn mensen vaak nóg enthousiaster. Ik durf dus te stellen dat er maatschappelijk draagvlak is voor projecten als Brotherhood Enterprise.

Succesvolle re-integratie, wat is dat?

Op basis van mijn levenservaring en opgebouwde kennis kan ik zeggen dat succesvolle re-integratie een aanpak vraagt die voor 80% uit tewerkstelling en 20% sociale begeleiding bestaat. De piramide van Maslow, die overigens veel kritiek ontving, stelt ook dat mensen nood hebben aan het bevredigen van bepaalde levensbehoeften. Daarom zeggen wij; bied hen eerst tewerkstelling zodat ze financieel sterk staan en voor een dak boven hun hoofd kunnen zorgen. Begeleid hen dan op sociaal vlak zodat ook stress en psychische stoornissen aangepakt worden. Als laatste punt: benader hen niet als cijfer maar als burger die een tweede kans verdient.

Brotherhood biedt een therapeutische omgeving waar ex-gedetineerden als mens gezien worden. Ik kan je verzekeren: de Zuid-Afrikaanse gang-members kwamen op het eerste zicht heel intimiderend over. Desondanks zag ik hen niet als beesten maar als mensen en vanuit die attitude verwierf ik meer openheid van hun kant. Ook aan mijn participanten wil ik het signaal geven dat ze bij ons terecht kunnen om hun fout recht te zetten, hun verantwoordelijkheid op te nemen en zich te empoweren. Ik geloof in deze werkwijze en daarom draag ik dit project nog steeds vrijwillig en voltijds. Alleen door passie en vuur kunnen we dit realiseren.

Gebeten door dit verhaal en klaar om iets te ondernemen? Dat kan! Brotherhood Enterprise is op zoek naar vrijwilligers. Meer informatie vind je hier.