Doctor Ama Kissi over haar ervaringen met racisme en ‘colourism’

We leven in een maatschappij van uitersten, of zo lijkt het toch in de media. In plaats van elkaar te willen overstemmen, luisteren we bij Chase naar verhalen van mensen. Deze keer gaan we op zoek naar ervaringen van mensen met een bruine of zwarte huidskleur. Hoe is het om op te groeien en vandaag te leven in Vlaanderen als je een niet-blanke huidskleur hebt? En hoe speelt racisme en colourism, discriminatie op basis van je huidskleur (licht/donker), daar een rol in?

Artikel door Nadia Hanssens, beeld door Matthias Hanssens. Dit interview werd mede mogelijk gemaakt met de steun van het Vlaams Journalistiek Fonds.

Ieders ervaring is anders, maar daarom niet meer of minder waard. Als we elkaar beter begrijpen, kunnen we pas echt verder werken aan een samenleving waar iedereen zich thuis voelt. In het eerste verhaal maken we kennis met Ama Kissi, een doctor in de psychologie uit Gent, met roots in Ghana. Bekijk het video interview of lees de uitgeschreven tekst hieronder.

AMA, JE BENT OPGEGROEID IN GENT IN DE JAREN '90. HAD JE VAN KLEINS AF AAN EEN BESEF DAT JE EEN ANDERE HUIDSKLEUR HAD DAN DE MEESTE KINDEREN IN JE OMGEVING?

Dat besef is voor mij pas gekomen door terug te blikken op wat er vroeger gebeurd is. Ik ben op 3-jarige leeftijd van Ghana naar Vlaanderen verhuisd. De eerste keer dat ik in de kleuterklas aankwam in Gent, vroeg de juf aan de andere kinderen wie er mij zou helpen met de boekentas weg te zetten, mijn jas omhoog te hangen, dat soort dingen. Ik weet nog dat niemand mij wou helpen, ze keken met zo’n blik van "bah juf, die is vuil, die is vies". Er was toen één meisje dat me wel wilde helpen. Zij is nog steeds een goede vriendin van me. Toen ik klein was, was ik me niet bewust van mijn huidskleur. Maar je weet op die leeftijd wel al dat je je bij bepaalde opmerkingen niet goed voelt.

Toen we een tekening moesten maken in de kleuterklas nam ik net als de andere kinderen een potlood, in wat we in spreektaal 'huidskleur' zouden noemen. Ik vond het evident om mezelf zo te tekenen omdat de anderen dat ook deden. Het is pas later dat ik bij mezelf realiseerde dat dit eigenlijk heel vreemd was, dat is helemaal niet mijn huidskleur. Pas in de lagere school, toen ik iets ouder werd, begon ik me daar meer bewust van te worden. Kinderen gaven daar wel eens een opmerking over, dus het was vaak pas door de reactie van anderen dat ik mezelf ook anders begon te zien.

OP DE LAGERE SCHOOL WAS ER WELLICHT OOK EEN SINTERKLAASFEEST? HOE BELEEFDE JE DAT?

Ik keek altijd enthousiast uit naar Sinterklaas, zo hard zelfs dat ik er niet van kon slapen. Al vond ik het wel heel eigenaardig dat Zwarte Piet donker was en krullen had. Ze vroegen op school aan mij of ik Zwarte Piet wilde spelen en dat vond ik zo vreemd. Want volgens het verhaal is hij toch zwart omdat hij door de schoorsteen gekomen is? Waarom zou ik dan Zwarte Piet moeten zijn? Hij is gitzwart en ik ben bruin. Dus voor mij was dat een heel rare link die ik toen niet begreep. Maar toch vond ik het echt een leuk feest en vierde ik graag mee. Later blik je daar dan op terug en besef je dat dat daar echt iets niet klopte.

WAS ER EEN VERSCHIL TUSSEN JE LEVEN ALS KIND EN JE LEVEN ALS TIENER?

Voor je naar de middelbare school gaat moet je natuurlijk een studiekeuze maken. Dan krijg je zo’n individueel gesprek met je leerkracht en moet je op voorhand nadenken over wat je zou willen doen. Ik had toen erg goede punten, dus ik wilde graag de richting Latijn volgen. Maar mijn leerkracht dacht daar anders over. Ze zei meteen dat dat te hoog gegrepen was voor mij. Dat begreep ik helemaal niet, want aan klasgenoten die veel minder hoge scores hadden, werd wel gezegd dat ze Latijn konden volgen. Ik was daar toen echt niet goed van aangezien ik besefte dat mijn goede punten er niet toe deden voor hoe mijn leerkracht mijn capaciteiten inschatte.

Ik begon dus al aan de middelbare school met een gevoel van minderwaardigheid, of toch een gevoel dat de wereld mij als minderwaardig bekeek. De enige reden die ik toen zag was dan ook dat ik de enige in de klas was met een donkere huidskleur. Uiteindelijk ben ik aan de richting moderne talen begonnen, want ik vond zelf toch wel dat ik genoeg capaciteiten had om dat te doen. Zo ben ik toch een beetje beïnvloed door die leerkracht, want het blijft iemand waar je vertrouwen in hebt en naar opkijkt. Dat voorval heb ik ook nooit verteld aan mijn ouders, omdat ik niet echt wist hoe ik dat aan hen kon overbrengen. Dat systeem van die verschillende richtingen betekende ook helemaal niets voor hen. Zolang ik goede punten haalde, waren zij tevreden.

HEEFT DAT MOMENT EEN IMPACT GEHAD OP JE VERDERE SCHOOLVERLOOP?

Ja, dat was een bepalend moment voor mij, want daarna ben ik eerst heel veel houvast gaan zoeken in mijn roots. Ik begon manieren te zoeken om me aan te sluiten bij mijn Ghanese roots, op vlak van muziek en dat soort zaken. Op die manier distantieerde ik me van de blanke samenleving. Tijdens mijn tienerjaren was er op persoonlijk vlak heel veel voor mij om te verwerken, en zeker na wat er gebeurd was met die studiekeuze voor de middelbare school was ik een hele tijd niet zo’n goeie studente meer. Ik zette me tegen alles af en begon heel hard te rebelleren.

In het gemeenschapsonderwijs voelde ik me wel heel erg op mijn plaats, omdat je daar door de grote diversiteit meer het gevoel kreeg dat iedere persoon uniek was en je mocht zijn wie je wilde zijn. Op het einde van mijn middelbare school vond ik daardoor opnieuw motivatie en discipline om beter te gaan studeren en daarna de stap naar hogere studies te zetten.

HEB JE PERIODES GEHAD WAARIN JE ALS ZWARTE JONGE VROUW ZOVEEL MOGELIJK IN DE BLANKE MAATSCHAPPIJ WILDE PASSEN?

In sommige periodes, wanneer ik het heel moeilijk had met de manier waarop mensen op mij reageerden, heb ik inderdaad wel geprobeerd om er meer 'Westers' uit te zien. Ik probeerde mijn haar steil te krijgen met relaxers, mijn kledingstijl aan te passen. Zelfs mijn muziekkeuze en de manier waarop ik me gedroeg paste ik aan. Ik wilde echt afstand nemen van mijn roots.

Pas toen ik na een aantal jaren Ghana, mijn geboorteland, terug heb bezocht, besefte ik dat ik eigenlijk afstand nam van wie ik echt was. Omdat ik dacht dat ik niet zou geaccepteerd worden als mezelf. Ik dacht dat als ik mezelf zou aanpassen, ik minder zou opvallen en mensen me dus meer zouden waarderen. Ik zag toen voor het eerst de rijkdom in de Ghanese cultuur, en besefte dat ik me daar òòk in thuis kon voelen. Dat was een keerpunt in mijn leven. Ik kon gewoon zijn wie ik ben, en ik ben nu eenmaal een samensmelting van verschillende culturen. Ik hoef niet het één, of het ander zijn. Nu ben ik daar heel blij om en voel ik me wel comfortabel in de identiteit die ik heb verworven.

HEB JE OOIT DE BOODSCHAP MEEGEKREGEN, BEWUST OF ONBEWUST, DAT JE HUID LICHTER MOEST ZIJN OM MOOIER TE ZIJN OF MEER GEACCEPTEERD TE WORDEN?

Heel het idee van hoe lichter hoe beter zit zodanig ingebakken in de manier van denken bij zwarte mensen, toch in mijn omgeving, dat het heel normaal lijkt. Echt een geïnternaliseerde vorm van 'colourism'. Ik herinner mij wel momenten toen ik jonger was dat ik mezelf niet mooi vond omdat ik te donker was. Onbewust kreeg ik die boodschap wel mee. Soms in van die opmerkingen als: “Ga niet in de zon zitten want dan word je te donker”, waardoor ik me afvroeg wat daar dan verkeerd aan was.

Mijn haar werd ook van jongs af aan met relaxer behandeld om te ontkrullen. Als kind stond ik daar nooit bij stil, dat was gewoon zo. Maar nu weet ik wat daar allemaal achter schuil gaat. Gelukkig heb ik er wel verder over nagedacht en heb ik er meer over opgezocht. Anders had het wel eens gekund dat ik nog steeds mijn haar zou steilen.

VEEL ZWARTE VROUWEN GEBRUIKEN BLEACHING CRÈMES OM EEN LICHTERE HUID TE KRIJGEN. WAS DIT OOK ZO IN JOUW OMGEVING?

Ja, veel zwarte vrouwen in mijn omgeving gebruikten van die bleaching producten. Dat zijn producten die je op je gezicht of lichaam smeert die een effect hebben op de melanineproductie in je huid. Zij zien er daarom ook wel wat lichter uit. In veel Afrikaanse landen worden die producten nog erg veel verkocht en gebruikt. Dat is een groot effect van kolonialisme daar en dat blijf ik erg vreemd vinden. Die gewoonte wordt niet in vraag gesteld. De koloniale tijden mogen dan wel al voorbij zijn, door het gebruik van die crèmes willen vrouwen zich nog steeds conformeren door zo licht mogelijk te zijn, zo dicht mogelijk bij ‘blank’ zijn. Dat is een van de puurste vormen van 'colourism' die er vandaag nog zijn. Je wordt als beter of mooier gezien als je lichter bent.

Die producten zijn echt extreem ongezond zowel fysiek als mentaal. Het is heel erg slecht voor je huid, je kan er brandwonden van krijgen, en daarbovenop is het gewoon een heel rare mentaliteit. Waarom zou je jezelf zo anders willen tonen? Ben je niet tevreden met wie je bent? Dat vroeg ik me vroeger vaak af. De jongere generatie doet dat nu wel al veel minder, maar je merkt toch dat er nog een zekere vorm van 'colourism' aanwezig is in de denkbeelden die we hebben.

DE MANIER WAAROP JE JE HAAR DRAAGT, OF ZELFS DE NATUURLIJKE STRUCTUUR, KAN OOK IETS ZIJN WAARDOOR JE VOELT ALSOF JE ER NIET BIJ HOORT. HEB JE WEL EENS OPMERKINGEN GEHAD OVER JE HAAR?

Ja, zeker en vast. Toen ik besliste om mijn haar niet meer te relaxen maar gewoon mijn natuurlijke afro te laten groeien, zei mijn moeder dat dat onverzorgd overkwam, dat het niet mooi was. Maar zelf was ik wel heel erg blij, het voelde alsof ik me niet meer moest verbergen. Dus toen vroeg ik heel enthousiast aan een vriend wat hij van mijn nieuwe look vond, en hij reageerde met “je ziet er nu wel héél Afrikaans uit”. Waarop ik bij mezelf dacht, "ja dat ben ik toch?" (lacht).

Anderen merkten op dat ik er wel ‘wild’ uitzag of vroegen zich af of dat niet lastig was, of ik dat wel kon kammen. Er waren zelfs mensen die zeiden dat ze me liever met steil haar zagen, omdat ik dan meer ‘Westers’ overkwam. En die opmerkingen kreeg ik trouwens ook als ik eens een headwrap of kleren met een Afrikaanse print droeg.

JE WERKT IN DE ACADEMISCHE WERELD EN JE HEBT GEDOCTOREERD. WORD JE SOMS ANDERS GEPERCIPIEERD DOOR MENSEN IN DIE WERELD?

Het komt wel vaker voor dat als ik op een congres ben, men veronderstelt dat ik nog studeer of zo. Als ik dan zeg dat ik doctor ben, vinden ze dat ofwel heel erg verrassend ofwel zijn ze overdreven enthousiast. Ook heb ik al gemerkt, dat de reacties anders zijn tegenover collega’s van mij. Als zij zeggen dat ze gedoctoreerd hebben is het meer van "ah oké mooi", maar bij mij zijn ze verwonderd en is het “oh wauw wat knap, wat goed gedaan van je”.

DENK JE DAT DE MEDIA EEN BELANGRIJKE ROL KAN SPELEN IN HET NORMALISEREN VAN HET BEELD DAT ER LEEFT VAN ZWARTE MENSEN?

Ja, ik denk dat de media een heel sterke verantwoordelijkheid heeft om de huidige samenstelling van de bevolking te weerspiegelen. Dat normaliseren is zo belangrijk, zodat mensen niet meer zo raar opkijken als een zwarte persoon iets anders doet dan verwacht. Op dit moment zie je onvoldoende mensen zoals ik op tv of in andere media. Het is zo belangrijk om jezelf te kunnen herkennen in media. Je kan niet worden wat je niet ziet. Ik draag ook bij tot de maatschappij, tot de volgende generatie, dus zou ik mezelf ook weerspiegeld willen zien.

EN VIND JE HET ERG DAT ER OOK COLOURISM IS IN DE MEDIA EN IN ONZE POPCULTUUR? JE ZIET VAKER LICHTER GEKLEURDE MENSEN AAN BOD KOMEN DAN DONKERE MENSEN.

Goh, enerzijds vind ik het wel al goed dat er toch al mensen met een bruine huidskleur te zien zijn want zoveel jaar terug hadden mensen met een kleurtje gewoonweg géén platform. Je zag bijna hoofdzakelijk blanke mensen. Nu zie je wel vaak mensen met een gemengde achtergrond. Het lijkt alsof het ietwat gemakkelijker is om hen te accepteren. Misschien is dit omdat ze net niet té bruin of Afrikaans zijn.

Anderzijds vind ik het daarom net wel erg dat je in de media amper donkere mensen ziet. Ik hoop dat dit in de toekomst zal veranderen, want er zijn zoveel jonge donkere mensen die rolmodellen nodig hebben. Er is ergens wel een bewustzijn, mensen zijn ermee bezig en beseffen dat er meer raciale diversiteit moet zijn in de media. Ik zie traag maar zeker verandering, dus ik ben wel hoopvol voor de toekomst!

Wil jij jouw ervaring met colourism of racisme delen? Contacteer Nadia via e-mail.